Đây là vấn đề đáng báo động được nêu tại Hội thảo “Kháng kháng sinh; Từ nghiên cứu tới hành động”, do Viện Dinh dưỡng, Bộ Y tế phối hợp với Tổ chức JICA, tổ chức sáng 11/1, tại Hà Nội.
Thứ trưởng Nguyễn Thanh Long phát biểu tại Hội thảo. |
“Thực trạng phổ biến vi khuẩn kháng kháng sinh trong thực phẩm ở Việt Nam đã ở mức báo động, kết quả nghiên cứu ban đầu từ Dự án “Nghiên cứu cơ chế lan truyền và xây dựng mô hình giám sát vi khuẩn kháng đa thuốc trong chuỗi thực phẩm tại Việt Nam (SATREPS) đã khẳng định điều đó”, Bùi Thị Mai Hương, Khoa Vi sinh vật thực phẩm và sinh học phân tử, Viện Dinh dưỡng, nhận định.
Kết quả nghiên cứu nguy cơ nhiễm kháng sinh do Viện Dinh dưỡng chủ trì cùng nhiều Viện và trường ĐH thực hiện cho thấy, có tới hơn 60% người lành mang trùng nhiễm vi khuẩn kháng kháng sinh và khoảng 50% thực phẩm từ gia súc và thủy sản nhiễm vi khuẩn kháng kháng sinh. Đây là hệ quả tất yếu của việc sử dụng kháng sinh tràn lan trong cộng đồng và chăn nuôi tại Việt Nam. Tuy nhiên, đây cũng là kết quả tương đồng với các nước Đông Nam Á và đều cần có các giải pháp can thiệp, ngăn chặn kịp thời.
Trước đó, để đánh giá mức độ ô nhiễm E.coli (có thể gây ngộ độc thực phẩm nghiêm trọng), các nghiên cứu viên đã tiến hành thu thập 330 mẫu thực phẩm phân phối ở các hệ thống chợ, siêu thị và lò giết mổ tại Thành phố Hồ Chí Minh. Kết quả, E.coli sinh men ESBL (hủy tác dụng của kháng sinh) được phát hiện trong 150/330 mẫu thực phẩm (tương đương 45,5%). Trong đó, tỷ lệ nhiễm cao nhất ở thịt gà là 92,7%, sau đó là thịt lợn 34,8%, thịt bò 34,3%, cá/tôm 29,3%.
Đáng lưu ý, tỷ lệ ô nhiễm vi khuẩn E.coli sinh ESBL từ các mẫu thịt gà thu thập từ các lò giết mổ lên đến 100%. Nguyên nhân có thể ô nhiễm vi khuẩn trong quá trình giết mổ, sử dụng nước để làm sạch lông.
Ngược lại, so với các mẫu lấy từ lò giết mổ, E.coli sinh ESBL lại được phát hiện “thường xuyên” hơn trong các mẫu thịt lợn và thịt bò thu thập từ siêu thị. Thực tế này cho thấy phương thức quản lý thực phẩm trong quá trình vận chuyển và bảo quản đang có vấn đề, ảnh hưởng đến sự lan truyền và lây nhiễm chéo vi khuẩn kháng kháng sinh trong thực phẩm.
Điều tra này cũng phản ánh, tổng cộng có 342 chủng E.coli sinh ESBL phân lập từ 150 mẫu thực phẩm bị ô nhiễm. Ngoài 276 chủng phân lập (80%) kháng với ít nhất 6 loại thuốc kháng sinh, hầu hết các chủng Ecoli sinh ESBL phân lập từ gà đã kháng với kháng sinh Ciprofloxaxin (80,5%) và Fosfomycin (50,8%). Trong khi đó, hiện nay, Fosfomycin lại là kháng sinh không được cấp phép sử dụng trong nông nghiệp.
Quyết liệt ngăn chặn lạm dụng kháng sinh
Theo bà Bùi Thị Mai Hương, để góp phần ngăn chặn sự lây lan của vi khuẩn kháng thuốc từ phát triển các mô hình can thiệp giáo dục tại cộng đồng, Dự án SATREPS đã triển khai mô hình nghiên cứ can thiệp y tế công cộng ở huyện Ba Vì, Hà Nội thông qua điều tra KAP (kiến thức/thái độ/thực hành).
Hoạt động can thiệp này được thực hiện trong vòng 7 tháng với 179 cá nhân từ 52 hộ gia đình, bao gồm: Tổ chức buổi tuyên truyền kiến thức về vệ sinh và sử dụng kháng sinh đúng cách, phát tài liệu và hướng dẫn thực hành phòng ngừa sự lây truyền vi khuẩn kháng thuốc… Kết quả khả quan cho thấy, đã giảm tỷ lệ vi khuẩn sinh ESBL trong những người tham gia từ 59,9% (lúc ban đầu) xuống còn 24,7% (sau can thiệp).
Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thanh Long cho biết, Bộ Y tế đánh giá cao nỗ lực của các Viện, nhóm nghiên cứu về thực trạng kháng kháng sinh trong thực phẩm lần đầu tiên được tiến hành tại Việt Nam. Bên cạnh những quan ngại từ kết quả nghiên cứu, về 60% tỷ lệ người lành mang vi khuẩn kháng kháng sinh, xuất hiện chủng đa kháng thuốc; cũng có hy vọng sáng sủa là các can thiệp cộng đồng đã đem lại hiệu quả đáng khích lệ.
“Kế hoạch hành động Quốc gia về phòng chống kháng thuốc giai đoạn từ 2013 - 2012 đã được phê duyệt và triển khai. Song thực chất, hiệu quả triển khai chưa được bao nhiêu nên từ kết quả dự án SATREPS một lần nữa đã báo động và cho thấy đến lúc cần phải quyết liệt hơn trong việc kiểm soát việc lạm dụng kháng sinh”, Thứ trưởng Long thừa nhận.
Nghiên cứu khoảng 400 mẫu thị và hải sản chưa qua chế biến được lấy từ các lò giết mổ, chợ đầu mối và chợ bán lẻ Thành phố Hồ Chí Minh cho thấy: Tỷ lệ nhiễm Samonella (gây bệnh tiêu chảy ở trẻ em)phát hiện trong thịt lợn là 69,7%, gia cầm 65,3%, thịt bò 58,3%, tôm 49%, cá nước ngọt nuôi 36,6%. |
Theo Thứ trưởng Long, Bộ Y tế đang rất nỗ lực phối hợp với các bộ ngành liên quan thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ nhằm kiểm soát, hạn chế thấp nhất tình trạng kháng kháng sinh tại Việt Nam. Bên cạnh nâng cao nhận thức cho người dân và chủ động kiểm soát sử dụng kháng sinh trong chăn nuôi, tới đây, ngành y tế sẽ đặc biệt chú trọng nâng cao nhận thức cho cán bộ y tế, giám sát việc kê toa.
“Suy cho cùng, cán bộ y tế cần nâng cao nhận thức cao nhận thức trong vấn đề sử dụng kháng sinh hiệu quả. Thực tế, có chuyện, với bất cứ người bệnh nào thì phản xạ đầu tiên của nhiều cán bộ y tế là sử dụng kháng sinh. Cho nên kiểm soát kê toa đúng là vấn đề rất quan trọng. CŨNG cần cơ chế để kiểm soát việc sử dụng, để tránh lạm dụng”, Thứ trưởng Long, nhấn mạnh.