Gần đỉnh dãy núi Zagros ở miền Trung Iran, các công nhân đang xây dựng một cơ sở hạt nhân nằm sâu trong lòng đất đến mức nó nằm ngoài tầm bắn của bất kỳ một đợt không kích nào từ Mỹ.
Theo hình ảnh vệ tinh do Planet Labs PBC chụp được vào tháng 4, Iran đang cho đào các đường hầm trên núi gần cơ sở hạt nhân Natanz - nơi liên tục hứng chịu các cuộc tấn công trong bối cảnh Tehran đang đối đầu với phương Tây về chương trình hạt nhân của nước này.
Xem video hình ảnh vệ tinh chụp công trình cơ sở hạt nhân đang xây dựng của Iran (nguồn: AP):
Iran cho biết công trình mới sẽ thay thế trung tâm sản xuất máy ly tâm trên mặt đất tại Natanz từng bị tấn công và gặp hỏa hoạn trong tháng 7/2020. Mặc dù không thừa nhận bất kỳ kế hoạch nào khác cho cơ sở song Iran vẫn phải cung cấp thông tin địa điểm này với IAEA nếu họ có kế hoạch đưa urani vào đó. Dự án mới đang được xây dựng cách thủ đô Tehran khoảng 225 km về phía Nam.
Trong 2 thập kỷ qua, cơ sở hạt nhân Natanz luôn là tâm điểm của dư luận quốc tế. Được bảo vệ bởi các hệ thống khẩu đội phòng không, hàng rào và lực lượng Vệ binh Cách mạng bán quân sự Iran, cơ sở này trải dài trên 2,7 km2 trên Cao nguyên Trung tâm khô cằn.
Các bức ảnh vệ tinh cho thấy Iran đang đào sâu bên ngoài hàng rào phía nam của Natanz, với 4 lối vào rộng 6 m và cao 8 m. Dựa trên kích thước đống đất đổ xung quanh, giới chuyên gia nhận định Iran có khả năng đang xây dựng một cơ sở ở độ sâu từ 80 đến 100 m, sâu hơn nhiều so với cơ sở hạt nhân Fordo của Iran – một nhà máy làm giàu urani khác của Iran đã bị Mỹ phát giác vào năm 2009.
Những cơ sở hạt nhân ngầm của Iran trong quá khứ đã buộc Mỹ phải chế tạo bom GBU-57, có khả năng xuyên sâu ít nhất 60 m xuống dưới lòng đất trước khi phát nổ.
“Độ sâu của cơ sở mới là điều đáng quan ngại vì nó sẽ gây khó khăn hơn nhiều đối với chúng ta”, Steven De La Fuente, một cộng tác viên nghiên cứu về cơ sở hạt nhân của hãng tin AP, cho biết nếu chỉ sử dụng vũ khí thông thường thì rất khó có thể phá hủy cơ sở hạt nhân mới của Iran.
Mỹ và các đồng minh sẽ có ít lựa chọn hơn để tấn công vào các cơ sở. Trong trường hợp đường lối ngoại giao thất bại, các cuộc tấn công phá hoại là kịch bản có thể tái diễn.
Với việc Iran gia tăng sản xuất urani sau sự sụp đổ của thỏa thuận hạt nhân then chốt với các cường quốc thế giới, công trình mới tại cơ sở Natanz càng làm phức tạp thêm những nỗ lực của phương Tây nhằm ngăn chặn Tehran phát triển bom nguyên tử khi chính sách ngoại giao về chương trình hạt nhân của nước này vẫn bị đình trệ.
Kelsey Davenport, Giám đốc chính sách không phổ biến vũ khí hạt nhân tại Hiệp hội kiểm soát vũ khí trụ sở tại Washington, cảnh báo: “Việc hoàn thành một cơ sở hạt nhân sâu trong lòng đất và không bị ảnh hưởng từ các cuộc tấn công sẽ là một kịch bản ác mộng có nguy cơ châm ngòi cho một vòng xoáy leo thang mới. Tại thời điểm này, bất kỳ sự leo thang nào đều làm tăng nguy cơ xung đột”.
Kế hoạch xây dựng tại Natanz được triển khai 5 năm sau khi Tổng thống Donald Trump đơn phương rút Mỹ khỏi hiệp định hạt nhân. Vào thời điểm đó, Tổng thống Trump lập luận thỏa thuận này không đề cập đến chương trình tên lửa đạn đạo của Tehran, cũng như cáo buộc nước Cộng hòa Hồi giáo này đứng sau các lực lượng dân quân khắp Trung Đông.
Kể từ khi thỏa thuận hạt nhân sụp đổ, Iran cho biết họ đang làm giàu urani lên tới 60%, mặc dù các thanh sát viên gần đây đã phát hiện ra nước này đã sản xuất các hạt urani có độ tinh khiết 83,7% và chỉ cách ngưỡng 90% một bước ngắn.
Tháng 2/2023, các thanh sát viên quốc tế ước tính kho dự trữ urani của Iran lớn gấp hơn 10 lần so với thỏa thuận từ thời Tổng thống Mỹ Barack Obama. Theo người đứng đầu Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA), lượng urani được làm giàu đủ để cho phép Tehran chế tạo “một vài” quả bom hạt nhân.
Tổng thống Joe Biden và Thủ tướng Israel nói rằng họ sẽ không cho phép Iran chế tạo vũ khí hạt nhân. “Chúng tôi tin rằng ngoại giao là cách tốt nhất để đạt được mục tiêu đó, nhưng tổng thống cũng đã nói rõ rằng chúng tôi không loại bỏ bất kỳ lựa chọn nào khỏi bàn đàm phán,” Nhà Trắng cho biết trong một tuyên bố gửi tới hãng tin AP.
Về phần mình, quốc gia Cộng hòa Hồi giáo phủ nhận việc họ đang tìm cách sở hữu vũ khí hạt nhân song các quan chức Tehran không ngại ngần thảo luận công khai về khả năng theo đuổi vũ khí hạt nhân. Phái đoàn của Iran tại Liên hợp quốc khẳng định “các hoạt động hạt nhân vì mục đích hòa bình của Iran là minh bạch và dưới sự giám sát của IAEA”.