Có hai lý do chính để người dân vui mừng. Thứ nhất, từ nay bao nỗi phiền toái liên quan đến cuốn sổ hộ khẩu từng ám ảnh tâm trí nhiều người với những câu than phiền như “hộ khẩu, hậu khổ” hay “như bị cắt hộ khẩu”, sẽ không còn nữa. Thứ hai, quan trọng hơn, nó cho thấy lời cam kết từ đầu nhiệm kỳ của Chính phủ về việc xây dựng một chính phủ kiến tạo, một nền hành chính phục vụ đang ngày càng được khẳng định bằng hành động.
Ra đời từ hơn một nửa thế kỷ trước, cuốn sổ hộ khẩu đã gắn chặt với cuộc sống người dân trong mọi giao dịch, từ những thủ tục hành chính như đăng ký nơi ở, khai sinh, học hành, khám chữa bệnh… đến những giao dịch tưởng chừng không liên quan như lắp đặt điện thoại, mua bảo hiểm, mở tài khoản ngân hàng.
Công bằng mà nói, quản lý bằng hộ khẩu đã phát huy tác dụng rất lớn trong thời kỳ cả nước chung tay đánh đuổi giặc ngoại xâm và trong giai đoạn đầu xây dựng nền kinh tế xã hội chủ nghĩa. Tuy nhiên, công nghệ ngày càng phát triển, nền kinh tế hội nhập và cuộc sống thay đổi khiến cho mô hình quản lý này đã trở nên lạc hậu.
Về phía chính quyền, quản lý dân cư bằng hộ khẩu đã thất bại với những mục tiêu đặt ra ban đầu. Rất nhiều người có hộ khẩu ở tỉnh này nhưng trên thực tế đã sinh sống lâu dài ở một tỉnh khác. Một phần không nhỏ của tham nhũng vặt trong bộ máy công quyền cũng phát sinh từ đây.
Về phía người dân, để có được cuốn sổ hộ khẩu tại các thành phố lớn, hàng triệu người đã phải trải qua bao nỗi phiền phức, kéo theo sự tốn kém về thời gian và tiền bạc. Không có hộ khẩu, họ mất đi cơ hội được hưởng những quyền lợi chính đáng tại địa bàn mình sinh sống, kể cả những quyền lợi cơ bản như mua nhà, tìm việc làm, học tập, khám chữa bệnh.
Nghị quyết số 112/NQ-CP về đơn giản hóa thủ tục hành chính, giấy tờ công dân liên quan đến quản lý dân cư do Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc ký ngày 30/10/2017 sẽ gỡ bỏ phần lớn gánh nặng nói trên cho người dân. Thế nhưng công tác quản lý chắc chắn sẽ gặp những khó khăn nhất định, chẳng hạn, ngành giáo dục với cơ sở hạ tầng còn rất thiếu thốn sẽ vất vả hơn trong công tác tuyển sinh đầu cấp. Điều này cho thấy, trong công tác quản lý nhà nước, Chính phủ đã dũng cảm nhận phần khó khăn về mình, trao sự tiện lợi cho người dân.
Tuy nhiên, phía trước vẫn còn một chặng đường dài. Nghị quyết 112 mới chỉ đơn giản hóa thủ tục hành chính trong lĩnh vực của Bộ Công an. Để “bãi bỏ hình thức quản lý dân cư đăng ký thường trú bằng hộ khẩu và thay thế bằng hình thức quản lý thông qua mã số định danh cá nhân” còn phụ thuộc vào thời điểm hoàn thành, vận hành Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư - mà theo kế hoạch ít nhất phải 2 năm nữa. Ngoài ra, theo Luật Căn cước công dân, chứng minh nhân dân đã được cấp trước ngày 1/1/2016 có hiệu lực vẫn có giá trị sử dụng đến hết thời hạn theo quy định. Rồi còn bao giấy tờ, bao giao dịch dân sự đã được xác lập dựa trên hộ khẩu, liên quan đến các lĩnh vực của các bộ ngành khác như Tư pháp, Y tế, Tài nguyên và Môi trường, Giao thông Vận tải, Giáo dục và Đào tạo… Việc thực hiện các giấy tờ này rồi đây sẽ được tiếp tục ra sao?
Chính sách nào cũng có hai mặt. Người dân kỳ vọng sau khi các quy định liên quan đến hộ khẩu của Bộ Công an được nới lỏng, thì các bộ ngành khác sẽ cùng vào cuộc cải cách các thủ tục hành chính một cách đồng bộ và thực chất. Khi đó, những nỗ lực của Chính phủ xây dựng một chính phủ kiến tạo, một nền hành chính phục vụ mới thực sự đáp ứng được sự mong mỏi của người dân.