Lý do mà bà Trương Thị Lan, giáo viên Trường mầm non Lê Duẩn, huyện Cẩm Xuyên, tỉnh Hà Tĩnh, hưởng lương hưu 1,3 triệu đồng/tháng sau hơn 22 năm công tác là bởi mức đóng thấp. Đây cũng là thực trạng của các giáo viên mầm non ngoài công lập nói chung do chính sách cho giáo viên mầm non ngoài công lập tham gia BHXH mới được áp dụng, và cũng phải bổ sung chính sách hỗ trợ thì các giáo viên mới đủ điều kiện hưởng lương hưu hằng tháng.
Nguyên tắc hưởng lương hưu theo mức đóng và thời gian đóng BHXH cũng là điều lý giải cho thông tin một người hưởng lương hưu cao nhất hiện tại là hơn 101 triệu đồng/tháng, con số khiến các giáo viên mầm non như bà Trương Thị Lan kể trên không khỏi chạnh lòng.
Trở lại ý nghĩa cơ bản của BHXH với tư cách là một trụ cột của an sinh xã hội mỗi quốc gia, việc mỗi lao động tham gia đóng BHXH mang ý nghĩa đóng góp một phần thu nhập của mình để hỗ trợ cho những người khác đã mất sức lao động, để rồi đến khi họ hết độ tuổi lao động, họ lại được hỗ trợ bởi những người đang còn sức lao động khác. Chính vì vậy, tham gia BHXH mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc, để gắn kết cộng đồng, đảm bảo sự ổn định của xã hội trong một quá trình dài.
Đối chiếu với trường hợp lĩnh lương hưu “khủng” hơn 101 triệu đồng/tháng như trên, thì rõ ràng nó không mang ý nghĩa để đảm bảo đời sống cho người hết độ tuổi lao động vì đây là mức lương mà đa số lao động có trình độ khá hiện tại cũng chỉ dám mơ ước. Cũng may, đây chỉ là trường hợp mang tính lịch sử. Luật BHXH 2006 có hiệu lực từ 1/1/2007 đã khống chế mức tiền lương làm căn cứ đóng BHXH cao nhất bằng 20 lần mức lương tối thiểu chung (nay là mức lương cơ sở). Những người có thu nhập cao sẽ không phải đóng mức BHXH cao để rồi về hưu lĩnh lương “khủng” nữa, việc điều tiết thu nhập sẽ bằng các luật thuế - một giải pháp phù hợp với thông lệ quốc tế.
Ở chiều ngược lại, dù vẫn biết nguyên tắc đóng nhiều mới hưởng nhiều, nhưng mức lương hưu bằng mức lương cơ sở 1,3 triệu đồng/tháng liệu có đảm bảo được ý nghĩa giúp người hết độ tuổi lao động ổn định cuộc sống, qua đó đảm bảo an sinh xã hội? Trên thực tế, con số này có ý nghĩa khác nhau với từng hoàn cảnh cụ thể. Với người dân ở thành phố, chi phí sinh hoạt đắt đỏ thì không thể sống nổi với 1,3 triệu đồng/tháng. Còn ở nhiều vùng nông thôn, khoản tiền đó lại là một sự hỗ trợ đáng kể để đảm bảo một cuộc sống tối thiểu. Bởi vậy, đặt mức lương hưu tối thiểu sao cho vừa đảm bảo công bằng, vừa mang đúng ý nghĩa còn tùy thuộc vào điều kiện kinh tế - xã hội ở từng thời điểm.
Thêm một vấn đề liên quan là sự gia tăng số lượng lao động muốn nhận BHXH một lần hơn là chờ đến tuổi lĩnh lương hưu hằng tháng. Điều này có nguyên nhân từ việc các doanh nghiệp tìm cách chấm dứt hợp đồng với những lao động phổ thông đã lớn tuổi. Những lao động này khó có thể tìm việc làm mới, mà chờ đến tuổi nghỉ hưu còn quá dài nên họ cần tiền để giải quyết nhu cầu trước mắt, dù vẫn biết chờ lĩnh lương hưu hằng tháng sẽ có lợi hơn. Rõ ràng, ý nghĩa của việc tham gia BHXH không còn, việc đảm bảo an sinh xã hội trong tương lai sẽ bị ảnh hưởng.
Theo quy định của Luật BHXH 2016, kể từ ngày 1/1/2018, cách tính mức lương hưu mới sẽ được áp dụng để đảm bảo công bằng, thống nhất giữa lao động nam và nữ. Càng gần đến ngày áp dụng, vấn đề lương hưu lại càng “nóng” bởi vấn đề phát sinh đối với lao động nữ nghỉ hưu trước và sau thời điểm này mức chênh lệch lương hưu được lĩnh sẽ là 10%. Bên lề kỳ họp Quốc hội đang diễn ra, Bộ trưởng Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội Đào Ngọc Dung đã cho biết Bộ sẽ có phương án đề xuất thực hiện quy định trên theo lộ trình để không tạo ra bức xúc trong xã hội.
Như vậy có thể thấy, lương hưu có thể thay đổi với từng hoàn cảnh cụ thể, từng thời điểm cụ thể, nhưng dù gì nó vẫn phải đảm bảo được ý nghĩa cơ bản của BHXH.