Lễ vào nhà mới là không thể thiếu khi dựng xong ngôi nhà mới, hay về nhận nhà mới để ở. Người Khơ Mú rất coi trọng chọn ngày lành tháng tốt để vào nhà mới. Khi đã chọn được ngày tốt thì sẽ tổ chức làm lễ vào nhà mới.
Theo phong tục của đồng bào Khơ Mú, việc thực hiện nghi lễ vào nhà mới thường chỉ diễn ra ở quy mô hộ gia đình. Chủ gia đình sẽ là người trực tiếp thực hiện nghi thức cúng, với sự góp mặt chung vui của họ hàng, bà con dân bản mừng cho gia chủ có ngôi nhà mới.
Để chuẩn bị cho lễ vào nhà mới, gia chủ phải chuẩn bị các đồ dùng sinh hoạt cho cuộc sống ở ngôi nhà mới gồm kiềng, chõ đồ xôi, chăn, mền, xoong nồi… và không thể thiếu mâm lễ vật gồm: Gà luộc, xôi, nội tạng lợn, rượu trắng, một đôi bát, hai đôi đũa, hai cái thìa, bát nước luộc gà, bát chẩm chéo.
Trước khi đến ngày vào nhà mới, gia chủ mời một người cao niên trong bản, thường là già làng, trưởng bản hoặc người có uy tín trong cộng đồng, có gia đình hạnh phúc, kinh tế khá giả để làm người đại diện hỗ trợ trong ngày làm lễ vào nhà mới.
Mâm lễ cho ngày vào nhà mới.
Vào giờ chuẩn bị lễ vào nhà mới, người được gia chủ chọn thay mặt gia chủ đứng trước cầu thang nhà mới. Khi đến giờ tốt, gia chủ đi trước dẫn theo con cháu phía sau, đến chân cầu thang nhà mới, gia chủ hỏi già làng: "Nhà mới đã làm xong, giờ tốt đã đến. Tôi đưa con cháu vào nhà mới có tốt không?", già làng đáp: "Nhà mới đã xong, giờ tốt đã đến, vào nhà mới bây giờ thì sẽ gặp may mắn, cuộc sống ấm no, gia đình mạnh khỏe, ông đưa con cháu vào nhà mới được rồi". Việc hỏi đáp diễn ra 3 lần, sau đó mới lên nhà, đó là thủ tục đầu tiên đề thực hiện nghi thức vào nhà mới.
Chủ gia đình đem các đồ vật để làm lễ mừng nhà mới.
Già làng trưởng bản hoặc người có uy tín trong cộng đồng, có gia đình hạnh phúc, kinh tế khá giả để đưa đồ lễ vào nhà mới.
Các vật dụng sử dụng hàng ngày trong ngày lễ.
Khi vào nhà, chủ nhà mang cái trõ đồ xôi đặt cạnh bếp thờ, đồ dùng sinh hoạt sẽ để ở vị trí phòng ngủ của gia chủ.
Người em vợ sẽ nhóm lửa tại bếp cúng với ý nghĩa mong cho gia chủ làm ăn may mắn. Trong văn hoá truyền thống của người Khơ Mú, người em vợ rất được coi trọng, là vị trí không thể thiếu trong lễ vào nhà mới của đồng bào dân tộc Khơ Mú. Sau khi em vợ nhóm bếp, bà chủ nhà sẽ lấy ninh, gạo đặt lên bếp để thực hiện việc đồ bát xôi đầu tiên của ngôi nhà mới.
Lễ vào nhà mới của dân tộc Khơ Mú không thể thiếu cái “ninh” - trõ xôi
Sau khi đã nhóm bếp và đồ xôi tại bếp cúng, gia chủ lấy lễ vật gồm gà luộc, nội tạng lợn, xôi, rượu, bát, đũa, thìa,nước luộc gà, chẩm chéo đặt lên bàn thờ và bắt đầu thực hiện nghi thức cúng cha mẹ trong ngày lễ vào nhà mới.